Уважаемые посетители! Вы зашли на личный сайт учителя родного языка и литературы Софьи Даваа

Улустун аас чогаалы 5 кл

04 апреля 2015

Тыва улустун аас чогаалы

  Сорулгазы: 1. 5-ки класска улустун аас чогаалынга хамаарыштыр алган билиглерин катаптап быжыглап, системажыдар.

                         2. /легер домактар, тоолдар таварыштыр кижизиг аажы-чаёга, тывызыктар таварыштыр сагынгыр-тывынгыр болурунга кижизидер.

                         3. Тоолдарныё \з\нд\лерин чугаалаттырып, \легер домактарны тайылбырладып, тывызыктарны тыптырып, уругларныё с=с курлавырын байыдар.

                        

      Херекселдери: Экран, компьютер, проектор; одуругларга аттыг чуруктар, \легер домактар.

Самбырага теманы болгаш эпиграфты бижиир:

                                                                                           «Демниг сааскан теве тудуп чиир»

                                                                                                 (улегер домак).

Кичээлдин чорудуу

 

  1.                    Организастыг кезээ.
  2.                 Катаптаашкын.

 

Башкыныё с=з\.

- Шыяан ам. Эртенгиниё эртенинде, бурунгунуё мурнунда, С\т-Х=л шалбаа чыдар, С\мбер-Уула тей турар шагдан бээр «Улустуё аас чогаалы» деп ирей чурттап чораан ч\веё иргин. (Слайдыда чурук). Ирейниё бажын ашкан малы-даа чок, эктин ашкан малы-даа чок. Ооё кол-ла байы – ажы-т=л\ ч\веё иргин. Ажы-т=л\ =з\п-доругуп, школада ==ренип турар.

- 5-ки класста ч\\ деп ажы-т=л\ ==ренип турар ийик, уруглар?

- Шын-дыр. Тоол, /легер домак, Тывызык. (Слайдыда чурук).

- Ынчангаш б=г\н кичээлге улустуё аас чогаалыныё Тоол, /легер домак, Тывызык  деп хевирлериниё дугайында билиглеривисти катаптап быжыглаар бис. (Кыдырааштарынга теманы, эпиграфты бижиттирер).

- /ш одуруг аразында чарыш-м==рей кылыр бис. Шын харыы дээш Кызыл (долу харыы) азы к=к (долу эвес харыы) д=рт-булуёчактар алыр силер. Кайы одуругнуё т=лээлери х=йн\ чыып алырыл, ол одуруг тиилээр.

 

  1. М==рей «Кичээнгейлиг к=р»

       Чуруктарны (слайдыларда) кичээнгейлиг к=ргеш, кайы тоолдарга хамааржырын тодараткаш, чурук-биле холбаалыг \з\нд\н\ чугаалаар.

 

1)    «Балыкчы Багай-оол».

2)    «Алдын кушкаш».

3)     «Боралдай ашак».

4)    «Ак-Сагыш, Кара-Сагыш».

5)    «Балыкчы Багай-оол».

 

  1. М==рей «Кичээнгейлиг дыёна»

Тоолдан \з\нд\н\ кичээнгейлиг дыёнааш, тоолдуё адын тодарадыр.

 

  1. «Ол чорааш, кашпал кара хемниё кирген аксын чурттаан хаанныё аалыныё чоогунга чедип келгеш, д=ёг\р к=к бугазын мунгаш, хаанныё аалынга чортуп келген».  («Балыкчы Багай-оол»).
  2. «Олар бот-боттарынга кончуг д=мей ынчангаш оларны кым-даа кайы-кайызындан ылгаштырбас турган». («Лю алышкылар»).
  3. «Ийи алышкы, оран-сууру, ада-иези чок болгаш, чер кезип, айбыладып чоруур улус ч\веё иргин». («Ак-Сагыш, Кара-Сагыш»).
  4. «Ашак даштыгаа \н\п келгеш, муё кара хойну с\р\п алгаш, орук айтып Берген кадайга чедип келгеш, таварышкан ч\\лдерин д=герезин т==г\п, олча-ажыын к=рг\скен». («Боралдай ашак»).
  5. Оол «… улуг ак шарызын мунуп алгаш, бызааларын дилеп чоруп-ла каап-тыр. Та кажанга, та чежеге чедир дилеп келген ч\ве, тып чадап кааш, чанып олурган». («Д=ё-Х==ж\к».
  6. «Ирей, кадай удуп чыдып алгаш, эртен туруп келирге, ч\\-даа чок – хоо-дазырт бооп-тур.» («Алдын кушкаш»).

 

  1. Дараазында \легер домактар кайы тоолдарныё утказын дамчыдып турарыл?

 

Артык сеткил ара д\жер.

Бак сагыш башка халдаар.

 

- Улустуё аас чогаалыныё Тоол деп оглунуё онзагай талалалары кандыгыл?

- Тоол чечен-мерген дылдыг, хуулгаазын боорда, амыдыралчы оол ч\ве-дир.

 

  1. М==рей «Чедир чугаала».

Одуруг б\р\з\нден 1-1 ==реникчи самбыра мурнунга карточка-биле ажылдаар. /легер домактарныё ийиги одуруун чедир чугаалааш, утказын тайылбырлаар.

 

  1. Сеткилдиё бичези херек,

(Эртемниё улуу херек.)

  1. Эки кижээ эш х=й,

(Эки аътка э эх=й).

  1. Эки кылган ажыл –

(Элеп читпес алдар).

 

Олурар ==реникчилер-биле беседа.

- Ч\н\ \легер домак дээрил?

-/легер домактарныё темалары кандыгыл?

Одуругларга \легер домактар:

  1. Арныё бодава,

(Адыё бода).

  1. Ие к=рбээнин кызы к==р,

(Ада к=рбээнин оглу к==р).

  1. Олутта олча чок,

(Чыдында чыргал чок).

/легер домактарныё темалары кандыгыл?

 

/легер домактар чугаалаар. 1-1 орус \легер домактар чугаалаар.

 

- /легер домактарныё ужур-дузазы кандыгыл?

- Улустуё аас чогаалыныё /легер домак деп оглу бичии-даа бол, улусту ==редип, сургап чоруур оол ч\ве-дир.

 

 

 

Словарь ажылы:

Дээрбек – т=герик, борбак.

Сая – х=й.

 

Б=л\к б\р\з\нге тывызыктар тыптырар, тыппас болза, =ске б=л\к харыылап болур. (Слайдыларда)

 

  1. Чолдак ыт аргага баргаш,                                       Хыл дег боттуг,         

Ыяш к=ргеш ээрди. (Балды).                                   Хымыш дег баштыг. (Телефон).

 

      2. Аъдым демир, бодум демир,                                        Бирде сен бар,

          Кымчым чокка д\шпес-ле мен.  (Шооча, д\лг\\р).      Бирде мен барайн. (Бутар).   

 

  1. Дээрбек карак                                                        Чаёгыс чаактыг,

Дээр =тт\р к=рд\. (Балык).                                     Сая диштиг.              (Щетка).

        

  1. М==рей «Мен сеёээ, сен меёээ».

Одуруглар бот-боттарынга 1-1 тывызык тыптырар.

 

  1. «Чогаадыкчы м==рей».

Командаларга чуруктар \леп бээр. Чуруктарда ч\велерге хамаарыштыр тывызык чогаадыр.

 

Шак, шиви, чаъс.

 

- Тывызыктарныё ужур-дузазы кандыгыл?

- Улустуё аас чогаалыныё Тывызык деп оглу чараш чурумалдыг, арай чажыт, сагынгыр-тывынгыр оол бооп-тур.

- Тывызыктарныё болгаш \легер домактарныё д=мей талалары кандыгыл?

 

  1.              Т\ёнел.

 

- Тоол, \легер домак, тывызыктыё адазын ч\ге Улустуё аас чогаалы дээрил?

- Ооё оон =ске ажы-т=л\ (хевирлери) кандыгыл?

 

Т\ёнел с=с.

   Тыва улустуё аас чогаалы – байлак эртиневис. Ол сагыш-сеткиливис байыдып, аныяк =скенни чоннуё эки, чаагай, буянныг чаёчылдарынга чаёчыктырып, кижизидип чоруур.

 

М==рейниё т\ёнелин \нд\рер.

 

  1.              Онаалга

«Демниг сааскан теве тудуп чиир» деп темага кыска чогаадыг бижип эккээр.

 

 

Оставить комментарий: